Homilie bij gelegenheid van de herdenking van paus Franciscus aan de vooravond van de uitvaart 25 april 2025 in de kathedraal te Roermond

Hand 10,34-43; Joh 21,1-14

Na de verrijzenis van Jezus, op het moment dat de leerlingen de Heilige Geest nog niet hebben ontvangen en nog niet weten dat ze erop uit moeten trekken de wijde wereld in, hebben de leerlingen hun werk als vissers weer opgenomen. Petrus neemt daartoe het initiatief: “Ik ga vissen.” “Dan gaan wij mee”, zeggen de anderen onnozel en volgzaam.

Vissen doe je in de nacht. Dan is de vis blijkbaar gewilliger. Maar ’s morgens hebben ze nog niets gevangen. In de ochtend zien ze een man op het strand staan die hun zegt de netten rechts van de boot uit te werpen. Ze doen het gehoorzaam en … het lukt!

De leerlingen moeten zich afgevraagd hebben: “Wie is die man, daar op het strand?” Op het moment dat duidelijk is dat het Jezus is – Johannes herkent Hem! – komt Simon Petrus weer in actie. Hij trekt zijn bovenkleed aan en springt in het water om zo snel mogelijk bij Jezus te zijn. Hij laat zijn medeleerlingen in de boot achter om sneller bij Jezus te kunnen zijn. Even later is het Petrus die het net met de grote hoeveelheid vissen aan land sleept. De andere leerlingen kíjken vooral, kijken toe, maar dóen weinig. Het is Petrus die voortdurend in actie komt. Hij neemt het initiatief om te gaan vissen, hij springt uit de boot, hij sleept het net op het strand.

Franciscus heeft zich als paus van Rome aan de apostel Petrus mogen spiegelen, de eerste van alle pausen. Hij heeft de leeftijd van 88 mogen bereiken en is tot het allerlaatst actief geweest en initiatiefrijk.

Paus Franciscus heeft een heel eigen stempel gedrukt op de koers van de katholieke kerk. Als eerste zou ik willen noemen zijn encycliek Laudato sí. Hij noemde de aarde ‘ons gemeenschappelijk huis’. Hij was erg onder de indruk van de wetenschappelijke bevindingen over het klimaat, onze hulpbronnen en het milieu. Hij verzamelde deze informatie in een schrijven dat veel bijval kreeg, zeker ook van buiten de katholieke kerk. Hij sloot aan bij het geopolitieke vraagstuk van de opwarming van de aarde. Hij plaatste deze milieuproblematiek in het brede kader van vredesvraagstukken, economie en moreel gedrag, waaronder ook onze manier van omgaan met leven en dood. De paus toonde zich een fel tegenstander van abortus en euthanasie.

Het meest kenmerkende van zijn pontificaat is geweest: het synodaal proces. Hij wilde alle gedoopten mee laten praten over de toekomst van de Kerk. Dat heeft hij uitgeprobeerd bij de bisschoppensynoden over familie en gezin (2014 en 2015) en over de jongeren (2020). Aan die synoden ging een uitgebreide enquête vooraf. Hij was ontevreden over hoe de bisschoppensynodes voorheen verliepen; het was voor hem te braaf en te voorspelbaar. Het synodale karakter van de Kerk heeft hij tot onderwerp gemaakt van de synodes van 2023 en 2024. Hij heeft hiermee veel in beweging gebracht. Hij had al weer een traject uitgezet tot 2028. Hij bleef tot het laatst actief. Er kwamen in het synodaal proces tal van onderwerpen ter sprake die gevoelig liggen: vrouw en Kerk, homoseksualiteit en transgenders, gastvrijheid en verwelkoming. Hij zocht naar openingen en een andere manier van omgang. Hij had bijzonder veel aandacht voor vluchtelingen en emigranten. Dat had ongetwijfeld te maken met gegeven dat hij zelf tot een migrantenfamilie behoorde. Zijn ouders emigreerden vanuit Italië naar Argentinië aan het begin van de 20ste eeuw. Dat beschrijft hij in zijn autobiografie Hoop (2025).

Paus Franciscus wilde een meer decentrale Kerk en meer verantwoordelijkheid op diocesaan niveau en bij de plaatselijke bisschoppen. Minder centraal vanuit Rome. Van de andere kant heeft hij soms ook heel centraal beslissingen genomen en de macht naar zich toegetrokken bijvoorbeeld op het terrein van het stichten van nieuwe gemeenschappen en nieuwe congregaties.

Een van de opdrachten die hij vanuit het conclaaf waarin hij uiteindelijk werd gekozen (2013) zal hebben meegekregen is de hervorming van de curie en de financiën van het Vaticaan. Dit heeft hij voortvarend ter hand genomen en het kostte hem belangrijke medewerkers. Of de financiën nu helemaal onder controle zijn, kan ik persoonlijk niet zeggen, maar het was een van zijn belangrijkste taken.

Paus Franciscus was afkerig van elke vorm van traditionalisme. Dit is een van de onderwerpen waarop hij heel centralistisch in actie kwam. De ruimte die paus Benedictus had gegeven op het gebied van de liturgie – hij wilde een bezinningsproces op gang brengen over hoe de liturgie zich had ontwikkeld sinds de jaren 1960 – heeft hij radicaal stopgezet. Hij zal daar mensen die zich bij de oude liturgie thuis voelen, vast pijn mee hebben gedaan. Zij kiezen daar juist voor, omdat er meer aandacht is voor stilte en mystiek. De ‘nieuwe liturgie’ is meer een praatliturgie geworden.

Paus Franciscus was geen theoloog of filosoof. Hij had geen diepe beschouwingen over secularisatie. Hij heeft ook niet vaak dogmatische theologische onderwerpen besproken. Eén keer wel en toen ging het over semi-pelagianisme, de leer die ervan uit gaat dat de mens op eigen kracht de hemel kan bereiken. Bij interviews en bij spontane toespraken bracht hij gemakkelijk moeilijke onderwerpen ter sprake. Hij koos eerder voor morele aansporingen die gemakkelijk herkend werden dan voor theologische uiteenzettingen. Een belangrijk woord in het pontificaat was ‘barmhartigheid’. Hij riep ook een jaar van barmhartigheid (2015-2016) uit dat veel respons vond.

Degene die barmhartigheid predikt mag zelf ook op een barmhartige Vader rekenen. Aan de vooravond van zijn uitvaart, bidden we om vergeving voor de smetten van zonde die hem nog aankleven. Maar bovenal danken wij paus Franciscus voor zijn bereidheid ‘ja’ te hebben gezegd op de roepstem van de Heer om zoals Petrus in actie te komen. Paus Franciscus zocht de gemarginaliseerden op aan de rand van de Kerk en de samenleving. De Kerk als veldhospitaal en niet in zichzelf gekeerd. En met dat beeld blijft hij een groot voorbeeld voor ons. Hem

Heer, geef hem de eeuwige rust. En het eeuwige licht verlichte hem. Dat hij mag rusten in vrede. Amen.

Mgr. Ron van den Hout,
bisschop van Roermond